Het postmodernisme is, om even een lelijke uitdrukking te gebruiken, de kop van jut geworden voor de huidige wereld. Alles wat er mis gaat met onze ideeën of onze weigering ideeën te hebben wordt daaraan toegeschreven. Postmoderne schrijvers en hun nazaten wordt verweten dat ze de echte wereld niet serieus nemen—terwijl ze de echte wereld juist serieuzer nemen dan wie dan ook. Het zijn de neo-realisten die publiek en wereld belachelijk maken door te doen alsof iets objectief vastgesteld kan worden. De morele overwegingen zijn flinterdun, laat staan dat er ontologische problemen ontstaan. Ze tillen hun vertelperspectief boven alles uit en simuleren een goddelijkheid waar ze helemaal niks vanaf weten.
En dan zijn er filosofen en commentatoren die beweren dat de trivialisering van de media en infantilisering van het publieke debat de schuld zijn van het postmoderne verwerpen van alle waarheidsclaims—als we niet kunnen weten wat de waarheid is of, nog indringender, als we zeker weten dat we niets zeker kunnen weten, betekent dit dat iedere waarheidsclaim in essentie van gelijke waarde is. En hierdoor zou iedereen ineens menen een deskundige te zijn, of in ieder geval menen niet meer naar deskundigen te hoeven luisteren. Maar dat heeft er weinig mee te maken. Het zijn de precies die positieve waarden van democratisering en secularisering die er “schuld” aan hebben dat iedereen mondig is geworden. Mensen denken niet per se dat Waarheid een diffuus begrip is geworden, maar vinden dat ze het recht hebben gehoord te worden. De logica van het liberalisme stelt dat het iedereen vrij staat te doen wat hij of zij wil, zolang je anderen niet in hun vrijheid beperkt. Deze ideologie heeft een ongekende impact gehad, maar niet in de zin dat mensen hun eigen weg kiezen zonder hun medemens dwars te zitten. Nee, de meerderheid voelt zich door die anderen dwarsgezeten. Men is enkel bezig steeds meer grenzen te tekenen om acceptabel gedrag juridisch vast te leggen, en de grenzen worden krapper.
Alles onder het mom van vrijheid en veiligheid, maar wat betekenen die woorden als de wereld die geschapen wordt een landschap van betonnen geesten is? Het oude verhaal van positieve vs. negatieve vrijheid.
Wat begon als een wellicht bewonderenswaardig ideaal is tot klucht verworden.
‘We live in dangerous times,’ zei Hunter S. Thompson in 2003 over de Verenigde Staten. ‘Our armies are powerful, and we spend billions of dollars a year on new prisons, yet our lives are still ruled by fear. We are like pygmies lost in a maze. We are not at War, we are having a nervous breakdown.’ (Kingdom of Fear. Loathsome Secrets of a Star-Crossed Child in the Final Days of the American Century [Penguin 2003], 27)
Vrijheid van meningsuiting zonder vrijheid van geest. Ik wil met rust gelaten worden maar moet op gezette tijden oranje dragen en de vlag aanbidden. Ik wil op kalme toon zaken bespreken en onderzoeken maar het geschreeuw is overdonderend. Ik wil drugs maar ik mag ze niet nemen, want dan onttrek ik mijn bewustzijn aan de samenleving. In Masse und Macht (1960) zei Elias Canetti dat het collectief niets méér vreest dan de buitenstaander; ik denk dat het collectief niets méér vreest dan de buitenstaander die aangeeft niet in opname in het collectief geïnteresseerd te zijn. De buitenstaander die zijn leven riskeert om bij “ons” te kunnen horen is verachtbaar; de buitenstaander die onze normaliteit niet aanvaardt is een regelrechte bedreiging.
Vrijheid is een reeks reeds uitgetekende zetten geworden.
Het staat u vrij failliet te gaan, maar kunstenaars zijn parasieten.
Het staat u vrij te stelen en te glunderen, niet om van elders te komen.
Het staat u vrij te adverteren, maar graffiti is illegaal.
U mag gaarne booreilanden ontwerpen, maar voor studeren is geen geld.
Het is toegestaan te toeteren, maar protesteren is overbodig lawaai.
Geef het postmodernisme maar de schuld.
Bankroet, de samenleving is bankroet.
